Minggu, 16 Februari 2020

SARINING DHARMA PEMACULAN

SARINING DHARMA PEMACULAN

MURDA CITTA                                             
Om Swastyastu,
             Melarapan saking manah suci nirmala,astiti bakti ring Ida Bhetara-Bhetari sami,mawinan sankaning paswecan Ida,Pustaka `Sarining Dharma Pemaculan` puniki, presida puputang titiang yadiastunké kantun doh saking tata titining lengkara wiadin anggah ungguhing basa basita. 
  Nanging sané unteng manah titiang wantah suksman ipun ,mangda iraga sareng sami presida niténin pemargi manut sastra agama pamekas ipun pemarginé ring geginané dados wongtani utawi pemacul. Sapunapi patut tetikasé ngemargiang swadarma,ngawit jagi mewinih,jagi ngawit metekap,nandur,ngampung,mantenin miwah sane siosan, punika sami wenten ilikitané sané patut iraga laksanayang yening jagi pacang niténin kesukertan lan kerahayuan. Punika sami wantah paswecan Ida mawinan iraga patut ngelungsur pemargi sane patut kadi piteket sané munggah ring Sang Aji Sastra pinaka tetamian para lelangit iragané  sami.
    Penyurat titiang puniki taler metetujon,indiké puniki mangda presida ngelimbak lantur presida kelaksanayang lamakana jagat Baliné Ajeg mawinan patut Lestariang Budayané.
    Ring anom-anom generasi mudané sampunang merasa kasor utawi gengsi dados petani yan sampun iraga teleb ngemargiang swagina pastika pacang mikolihang kerahajengan
    Ainggih asapunika pekeling titiang ring pengwac én sareng sami,mogi-mogi wenten pikenohnyané Suksma,

Om Santih Santih Santih Om.
Tegenan,21 Desember 2007.

                                                                                                                         Titiang kang sinurat.-

SARINING DHARMA PEMACULAN

Panegara Indonesia sane madue krama pinih akeh no 4 ring jagate ,akehan pengupa jiwan kramane ring sajeroning memacul sane sampun tami ketami saking riin duk zaman domistikasi. Punika mawinan umat Hindune nitenin pisan indik swadarma sajeroning pemaculan utawi pertanian. Akeh lontar lan sastra agama sane maosang indike punika sinalih tunggilnyane LONTAR DHARMA PEMACULAN sane kesurat makudang-kudang paletan, sampun kegamel oleh kramane sane maswadarma lan oneng ring indik pemaculan. Selantur ipun pacang aturang titiang indik tatã carã  ngemargiang swadarma pemaculan (bertani) manut Lontar Dharma Pemaculan sane keringkes saking lontar-lontar duen Ida ring Gria Pidada Karangasem,Gria Intaran Delod Pasar Sanur,Perpustakaan Lontar Gedong Kertya,Singaraja,Yayasan Dharma Sastra lan Perpustakaan Lontar Pusat Dokumentasi (Pusdok) Kebudayaan Bali ring Denpasar,mangda Kramane sami presida ngemargiang swadarma pemaculan manut satra agama sane patut.
            Manut Lontar Dharma Pemaculan,yening mekarya ring bangkete mangda mikolihang hasil sane becik patut nganutin tata titi pemargi sane patut mekadi ring sor puniki:

1.Ngendagin
            Ngendagin utawi ngawit mekarya ring bangkete patut ngemargiang upakara bebanten canang lengawangi buratwangi, wohwohan,base,don sulasih,miwah kembang payas aturang ring sanggahe ring bangkete antuk puja: Ong Bhetari Sri,Sri wastu ya namah swaha. Suksman ipun nunas pemargi ring ida bhetara sane nuwenang genahe,mangda nenten sisip

2.Nyekeb Winih (utsaheyang wit sane becik anut pemargine)
3.Mapag Toya
            Indike puniki sampun lumbrah kemargiang ring ulun empelan sane kelaksanayang olih ikrama Subak ritatkala ngawit ngunggahang toya ring carike,meserana banten kadi patut.
4.Amaluku/ngawit metekap
            Indik baktine anutang ring sasih minekadi:
a.      Yening sasih Kasa,Jiyesta lan Sadha, baktine minekadi :  buah-buahan lan sanganan mewarna putih,segehan nasi kepelan   mewarna putih,sekar sarwa putih,sawen antuk carang pucuk putih,maturan majeng kangin katur ring  Sang Hyang Iswara Guru.
b.      Sasih Karo,Ketiga lan Kapat serana bebantenia: woh- wohan jangkep,jaja warna barak,nasi kepelan barak   medaging lawar barak(bebek/siap),canang raka sekar  sarwa barak,sawen antuk pucuk bang(pucuk rejuna)  katur majeng kelod katur ring Ida Sang Hyang Brahma   Guru
c.      Sasih Kelima,Kenem lan Kepitu,meserana antuk banten   medaging woh-wohan jangkep,sanganan mewarna  kuning,iwaknia lawar ayam utawi itik,canang raka mesekar  sarwa kuning,mesawen wana kuning antuk taru/kayu ujan mas,maturan majeng kauh ring Ida Sang Hyang Mahadewa Guru.
d.      Sasih Kawulu,Kesanga lan Kedasa mebanten wohwohan lan sanganan warna ireng,olahan lawar ayam utawi itik,canang raka mesekar ireng/pelung,mesawen kayu temen,maturan majeng kaler ring Ida Sang Hyang Wisnu Guru.
5.Angurit/mewinih
Rikala pacang mewinih pantun patut kadulurin antuk upakara bakti ;
nasi akojong,iwaknia taluh medadar,udang megoreng,sambel kecai,serondeng nyuh gading,sekar tigang kancuh/macem,genahang ring pengalapan,kategepin antuk mantra : Ong Hyang Ibu Pertiwi,ulun aminta nugraha,pakenani tanemaning ulun,empunen sida urip warasa,Ong Sri Sri ya namah swaha. Sesampun sayaga pacang mewinih bulih(bibit) punika mangda kesapain antuk mantra : ih si pari awod kawat,awit selaka,arondon mas,awoh mirah,ong pasek-pasek ta kita saking petala,teka endusi Sang Hyang Warsa,teka lēnga Sang Hyang Embun,teka ngempeti Sang Hyang Bayu. wawu raris binihe sambehang ring peminiane.
6.Ngabut bulih
            Nenten nganggen serana bakti,nanging ulengang kayune nunas kesidian antuk japa mantra: Om Sri wahya, Om Sri wahya Om Sri wahya.
7.Ngetepin bulih
            Yening jagi ngetep bulih patut mesesapan antuk mantra : Om Bhetari Sri Ganapati
8.Nandur padi
            Meserana antuk banten : nasi kepelan putih kuning meiwak taluh,bubuh suyup 7 tanding,nasi kuning metatak-an don dapdap,me be tadah sukla,canang genten, canang tubungan,lengawangi buratwangi, keaturang ring I Rare Angon lan Bhatari Uma ring pengalapane.
Taler ketegepin antuk banten sesayut meterasi bang, canang sari,canang gantal,canang medaging nyahnyah gringsing,gula bali,daksina asiki,baas akulak, lawe satukel.

Rikala nandur patut elingang sasihe, minekadi,
    a.      yening sasih Jiyesta,Sada lan Kasa,naga majeng kangin,  mewinih utawi nandur padi,metekap(ngambekin), mangda kelaksanayang madingang bantenge ,nandur muter  ke kebot,taler ketegepin bakti ;nasi putih mebe putih  taluh, sekar putih, pejungjungania carang lemo utawi  carang dapdap antuk mantra `Sang`.
     b.      Karo,Ketiga,Kapat, naga majeng kelod, teler mewinih,   mlasah muter ke kebot,ngangge serana banten nasi barak, meulam barak(gurami),sekar bang,pejungjungania  tiing utawi carang temen antuk mantra `Bang’
     c.      Kelima,Kenem,Kepitu,naga mejeng kauh baktine nasi kuning meulam kuning taluh,sekar kuning, pajungjungan  ia (penyukjukan) tiing gading utawi carang kayu mas  antuk mantra `Tang`
      d.      Kaulu,Kesanga,Kedasa,naga majeng kaler serana pateh nanging ireng warnania,kategepin antuk mantra `Ang`(sehananing pekaryan ring carike sampunang pisan   piwal ring genah Naga)
            Yen sampun wusan nandur padi patut ngaturang banten cawu mumbul asiki ring Pura Bedugul,ring tengah carike ngaturang cawu mumbul kekalih,cawu petik kekalih taler ring sabilang sisi carike ngaturang cawu petik asiki.

9.Padi sampun metandur 12 rahina
            ngaturang banten ; bubuh metatakan cawu petang warna,bubuh suyup akehne nganutin urip dina ,tulung 5, ketipat pendawa 2,canang medaging nyahnyah gringsing, gula bali,mesawen antuk carang dapdap.

10.Padi sampun metandur 17 rahina
ngaturang banten; bubuh tabah 5 tanding genahang nyatur desa lan ring tengah sawah.                         
11.Sesampun meumur asasih
            Ngaturang banten tipat dampulan,penek/pangkonan  putih kuning,nasi takilan,canang tubungan lan nasi mancawarna,canang medaging nyahnyah gringsing.
12.Lintang ring asasih
            Rikala rerahinan patut ngaturang banten; ketipat sari medaging jaja gina,tulung urip,tulung sangkur.
13.Umur padi kalih sasih
            Mekarya sanggah kukungan munggah bakti: ,blayag 6,ketipat 2,asem/lunak,panca pala,klungah kasturi, ring sor sanggah ; nasi takilan meulam tlengis, ketipat lepet (tipat ban don tiing) meulam nyalian lan taluh,mesawen  kelawasan,lidi 3 katih,jinah bolong 3 keteng,raris lidi punika anggen pindayang nignig padi mangda jelih.
14.Lintang ring kalih sasih
            Ngaturang bakti bajang colongan ring Pura Bedugul sekadi bajang colongan rare,patut keastawayang oleh dane jero mangku sane patut ring Bedugul.
15.Umur 3 bulan
            Ngaturang banten; jerimpen asiki,woh-wohan jang-kepkatur ring Pura Bedugul.
16.Lintang ring tigang sasih
            Ngemargiang upacara ngiseh,Byukukung antuk ngaturang tipat meulam ayam metunu.   
17.Padi sampun petang sasih
            Ngaturang bakti sayut pengambyan,tadah pawitra, karma subak patut ngaturang pengusaban ring Pura Bedugul sane kewastanin upakara penyengseng tangluk, mecaru antuk asu bang bungkem.
18.Ngampung/Manyi
            Yening jagi ngampung mangda urati ring dina(sapta wara),sri lan guru taler adungang, taler nuju purnama/tilem (paruh gelap,paruh terang),ngalapin 108 katih, baktine ;tulung 7 medaging nasi kuning meulam kuning taluh mesekar kuning antuk japa mantra :Ong Sri Mahadewa ya namah.Wawu raris ngawit ngampung antuk mantra: Ong Sri mider,Sri mandel,mungguh Sri jagat raya namah. Ong Sang Pangukuhan,Sang Karung Kalah,Sang Sandang Garba,Sang Katung Meraras,Sang Wretikan Dayun, angro-wangana ani-ani,witana mandel.Bakti sane patut katur rikala ngampung,yening Sri mangda ngangge cawu 6,Guru ngangge cawu 8,Rudra ngangge cawu 3,yening Kala ngangge cawu asiki,punika sane patut kemargiang. Pemargine ,padi sane jagi keanggen Nini pinih pertamă patut keanyi saha sampunang ngampung mapitungkas ring genah tenggek Sang Hyang Naga,prade memurug(metungkas),wastu ngawinang boros.

19.Ngunggahang padi ke lumbung
            Banten sane katur : canang lengawangi burat wangi,punika taler jagi nyimpen padi. Mantra :Ong Sri penuh,Ong Sri mandel atata nama swaha.

20.Pemungkem merana
       a.      Paksi/kedis
serana : don punyan samidaha pikpik ,ilehang ke kiwa ,antuk mantra : Ong Kaki bungkem,nini bungkem,ambuh basang sang manuk amangan parinira Bhetara Guru,pari maka pelalyanan,teka bungkem.
      b.      Kedis kukugan/guak.
Canang atanding medaging nyahnyah gringsing antuk mantra:Ih brabu item,brabu rawa,eda baanga sang gowak mangamah tetanduran Bhetara Guru,empu brabu item,brabu rawa,empu tetanduran nira,poma,poma,poma
      c.      Bojog
 seranaia: nasi takilan me be taluh siapabungkul,canang, aon lenga wangi buratwangi aturang ring sawah antuk japa :  Dewa Ratu sira medrue gumine deriki ,puniki  titiang ngaturang ganjaran,nasi takilan iwaknia taluh  ayam,raris sambehang aone ping tiga meilwan ke kebot.
      d.      Jero Ketut/Bikul
Serana : bubuh pirata talepokan,canang lengawangi buratwangi aturang ring sawah/beten
Mantra: Sang tikus meneng,away mangan parin ingsun Lelabaan bikul: jeroan pengarga aketeng jinah bolong   dauhin/kauikin ibikul antuk niru suaran nyane ping tiga (ciit), serana pengusirne : pamor bubuk metatakan don medori 5 bidang,genahang nyatur lan ring tengah.
 Mantra :Ong meng putih,ula putih, lamun wani ki tikus pu
Tih,tumoning meng putih,ula putih,wani ki tikus amangan Bhetari Sri,lamun tan wani ki tikus putih tumonin meng putih,ula putih,tan wani ki tikus putih amangan Bhetari Sricangkem sira bungkem,bungkem,bungkem.
      e.      Balang Sangit
 Serana : entip me-emem,genahang ring payuk anyare, Muncuk dapdap tetiga tegul antuk benang tridatu, cam  pur antuk aon otpesak/gumpang raris tekepin,bakta kesawah ketisang maileh ke kebot ping tigang ilehan.             
Mantra : muncrat mutering bhumi,mas ratna mutering jagat ,I  warahi Ni Sarini.

       f.       Padi bekung
Serana :Be ilak metanem sebilang bucu,raris simbuh antuk tri ketuka (bawang,kesuna,jangu) ping tiga.
Mantra : Ong uler singgat luwa,joh paranta,garuda putihKahidep sidhi mandi mantranku.               
      g.      Padi kuning kadi puun.
Serana : tain belek,punyan kayu sisih,tri ketuka sami meincuk raris sambehang ring temuku/penyaungan toyane.

      h.      Merana Lanas
          Serana : liligundi meincuk lan cuka,ketisang ring padine.

       i.        Wereng
Serana : punyan kecicang maincuk,ketisang ring padine,miwah kebesan punyan nyuh sander kilap genahang akidik ring pengalapane.
Mantra : Ong kamanira Bhetara Manu,sumamburat mena di ta sira lanas,menadi ta sira mereng,menadi ta sira mati busung,apan aku anaking bhetara guru,anambĕnin sira mundura sira,klod kauh pangunduran sira,syah.

            Asapunika indik tata titining ngemargiang Dharma Pemaculan rikala ring bangkete.
Selantur ipun taler indikan pemargi seos sane kesurat ring llontar Dharma Pemaculan minekadi `pengundang amerta` utawi pengundang rejeki pinaka serana mangda Ida Bhetari Sri, mangda kengin Ida tampek/jenek kepatutane medasar antuk mereresik(mebersih-bersih) ngawit saking merajan,jero/umah ngantos ke lebuh saha setata ngastiti /meyadnya ring Ida,ngawit saking umah rikala :
1.Soma Umanis Tolu
Bhetari Sri tedun ring lumbung ngeranjing ring pulu,nika mawinan patut maturan ajengan megulung, maulam jeroan bawi antuk basa,mica lan jinten,katur ring  Ida Bhetari Sri Nagati
2.Bhuda Umanis Julungwangi
   Bhetari Sri tedun kewangunan jero,ngeranjing ring pesarean nika mawinan patut maturan : nasi metatakan celemik kekalih katur ring Bhetari Sri Lulut Hati.
3.Sukra Umanis Langkir
   Bhetari Sri tedun ring semer,ngadeg ring sanggah semerĕ,iriki katuran tadah sukla,katur ring Ida Bhetari Sri Dewagati.
4.Redite Umanis Merakih
   Bhetari Sri tedun ring tukade,ngeranjing ring toya inem,mawinan katur bakti : nasi mecampur kacang ijo,nyuh mesisir tipis-tipis,maulam taluh ayam,katur ring Ida Bhetari Sri Gati.
5.Anggara Umanis Uye
   Ida Bhetari Sri tedun ke pekarangan umah,ngeranjing ring kandang ,mawinan maturan canang sari sejangkepnyane,katur ring Ida Bhetari Sri Kumarasari.
6.Wraspati Umanis Ugu
   Bhetari Sri tedun ke sawah,ngeranjing ring lumbung padi rikala punika patut maturan bakti sarwa pawitra katur ring Ida Bhetari Srigati.                   
7.Saniscara Umanis Watugunung
   Bhetari Sri tedun ke perantenan,melinggih ring pelangkiran perantenan,patut ngaturang banten sarwa barak,katur ring Ida Bhetari Sri Brahmagati. Mawinang presida inih,nenten kekirangan beras wiadin jinah, nenten kelugra :
     a.     Nyampatang natah rikala wengi,
     b.     Nimbang/nguu baas rikala wengi
     c.      Ngadol baas rikala wengi
     d.     Ngedasin entip/kerak nasi rikala wengi
     e.      Nyusut kukusan/panci rikala wengi
     f.       Muyungin jeding rikala wengi
     g.     Ngenahang ntip/sengauk ring pulune kala wengi
     h.     Ngadukang nasi lan palawija seosan ring pulune rikala wengi
i.       Pradĕ mamurug jagi kepastu olih Ida Bhetari Sri.

Astungkara dumadak labda karya,menawi kirang langkung pemipil puniki,tityang nunas geng pengampura,tetujon tityang wantah ‘meyadnya’sajeroning ngelestariang pustaka sucin duene pamekas gaguat ring sajeroning pemaculan,
pikayun mautama lungsur tityang sajeroning negepin cakepan puniki,pamekas ring krama Subak Abian Pucak Manik ngiring tincapang gegirase sajeroning nitenin swagina pemaculan ring gaga lan bangket,gumantine ngiring ruruh pustaka sane anut ring geginan lantur sobyahang ring krama,mangda sayan nincap kaweruhane pamekas nabdabin indik Tri Hita Karana,suksma

1 komentar: