Sabtu, 17 Juli 2021

Geguritan Ala Ayuning Dewasa

 

Geguritan Ala Ayuning Dewasa

berikut ini kumpulan pupuh Sinom, geguritan yang menceritakan WARIGA ala ayuning dewasa;
Ada kidung geguritan, tembang sinom dasar gendin, mangapus tatwa carita, pongah juari nguritin, mapi-mapi ngaku ririh, tuara nawang pasuduk, anggah-unguhing wariga, kebatek demen nulis, yan tan manut, ampurayang iwang titian.
Ban manahe lintang sarat, mapawuruk midabdabin, mapitutur ban matembang, apang aluh melajahin, ngapalang sambil magending, prade sida saking halus, awinan mamanah nyurat, ngulati sane kaapti, sida lantur, asing lampah nemu melah.
Ene ada tutur tattwa, magelar baan gending, blibagang rikala senggang, apang eling tatas uning, paindikan dina becik, di wariga ada mungguh, nuturang saanan lampah, ane patut kamarginin, sida anut, sapari polah majalan. 
Apang sida pada tawang, indike pada mabedik, anggon sasuluh ring raga, wariga patut elingin, pilihne sujati penting, rembang jani anggon anggon kampung, kelidin lempas pejalan, majalaran dina becik, ento turut, sinah sida nemu bagia.
Yen mengawag sinah rusak, pajalane nemurugi, asing gawe patut plapan, melahang malu pilihin, ne nyandang kaambahin, pangda pejalane lantud, yan lantud sinah nyasar, ban ngawage uwug dadi, krana ditu, dewasa ayu pang tawang.
Pewarangan jani wilang, manutala ayun sasih, kasa kocap ayu rendah, kadang asih junjung wargi, pamuput tiwas dadi, keto kasub ane mungguh, yan kasa mapawarangan, ento pinehang pang sai, pangda lantud, pajalane salah tindak.
Karo sida dirge yusa, nanging langah ne mabati, reh arang manggihin putra, sentana ulian ngidih, wetu sedih tiwas jati, yan katigane karuruh, loba corahe kaliwat, bisa palas wetu sedih, nemu inguh, yan katigane buatang.
Kapate ye werdi putra, suka sada ayu bakti, pukerenan nemu bagia, paras paros asuh asih, pada satya laki bini, bisa mupu darma sadu, dewasane ngonyang melah, ento ingetang pang sai, nyandang turut, ulatiang sasih kapat.
Kalimane mukti boga, nanging iyege sesai, peteng lemah ye merebat, tuara ngitung selid sore, ngawe ibuk sakit hati, keto kalimane mungguh, Keneme tuara beda, nemu boga iyeg sesai, daka durus, kalima kanem kelidang.
Kapitu geringe nyadang, kirang brana tiwas dadi, lewat ala ya kaucap, kawulu patut kelidin, kesanga katiben sakit, desti galak adug-adug, pemragatne bisa tiwas, ngawe susah bingung paling, da mamurug, sinah sangsara wekasan.
Kedasa ngonyang melah, kweh putra laba jati, ayu bagiane stata, pradnyan wicaksana luwih, asing tingkah nemu bati, ento tuwut apang adung, jesta asadane kasar, pisuna membah sesai, uyut terus, ento ingetang de ampah.
Pawiwahan manut tanggal, tanggal pisah dahat luwih, pindone asing kasidan, ping telu putrane werdi, ping pat ne lanang mati, ping limane manggih ayu, ping nem nemu sengsara, ping pitu suka pinanggih, yan ping kutus, dahat ala ne kaucap.
Ping sia lewat sengsara, ping dasa wirya sujati, ping solas kirang sekaya, ping rorase sakit hati, ping telulas laba mukti, ping pat belas iyeg terus, ping limolas ala dahat, keto elingang sasai, de mamurug, bisa katiben sengkala.
Pawiwahan manut dina, sapta warane pedasin, redite ala mabuat, soma manggih suka luih, anggara uyut sesai, budane dahating ayu, wrespati kinasihan, sukra suka wibuh sugih, kaping wungkur saniscara panes bara.
Yan nuju ngulati dina, sida panggih sane luih, rikala mepandes reko, sukra painge pilihin, tanggal ping dase menampi, ento dina sedeng tuut, kaucap melahe ngonyang, dirge ayu sida gati, keto mungguh, miwah kinasihing dewa.
Ala ayu ngewangun umah, sashin patut wilangin, apang sida ne kabuat, manggih sadia ayu luih, kasa karo mungguh becik, kapat kalima ne luwung, kanem kadasane melah, ento kocap sasih luih, yan ngewangun, nyandang ambahin da lempas.
Ngewangun umah manut dina, sapta wara ne pilihin, dite alane kaliwat, soma rahayu kepanggih, angga iyeg sesai, buda suka nemu landuh, werespati pangan kurang, sukra kinasihan tuwi, kaping wungkur,saniscara kesangsaran. 
Sanga warane pedasin, dangu kawon jangur sakit, gigis gering nohan kasar, ogan masih ngawe sedih, erangan kemalingin, urungan sentana putus, tuluse mautama, dadine kasidan jati, eda bingung, milih dina ngewangun umah.
dina ayu nguwug umah, patut pedasang pang sai, wuku nemu dina melah, ane nyandang kaambahin, dewasa ayune alih, landepe buda katuju, tolune ya masih buda, medang sia wrespati, nuju ugu, saniscara ambahang.
Medangkungan saniscara, merakihe ke wrespati, ento kocap dina melah, nyandang tuwut kaambahin, pang da kanti salah pilih, ngawilang dewasa ayu, yan lompang nemu ala, ngawe ibuk uyang paling, da ka susu, yan ngawit nguwug umah.
Apang de kageni baya, kala ngerabin ingetin, da mapas geni rawana, tanggal pangelonge elingin, padasang apange pasti, ping limane suba kasub, ping neme ya masih melah, saniscara kelidin, ne ping pitu, sukrane nyandang kelidin.
Ngawit nembok de mengawag, masih pilih dina luwih, ulatiang apang pedas, ne kaucap jati becik, sukra painge pilihin, katuju tanggal ping telu, ento nyandang tuwut pesan, sinah sidane keaapti, kasub luwung, onyang ajak menyaratang.
Kala nabdab wewangunan, apang ya nganutin sasih, kasa gedong bale tengah, karo pewaregan becik, ketiga kubu wangunin, kapate bale kasumbung, kalimane bale melah, keenem lumbung padi becik, yan kapitu, kubu ring carik utama
Kawulu genah ketungan, kasanga ngewangun kuri, kedasa kahyangan melah, jestane kaban karyanin, asada genah lesung padi, ento tuwut apang adung, yang lepas mekrana ala, yan tuut ayu ke panggih,da mamurug, ngawage mekrana iwang.
Liyu anak tuara nawang, milih dina ane jati, ane kocap ngranayang melah, ane nyandang ruruh alih, rikala nyumu ngeranjing, ka umahe ngawit masuk, buda kliwon dina tunggal, tuara nyandang milih buin, dina kasub,rikala ngulihin umah.
Yan katuju ngawe prabot, ne melakar baan besi, yan ngawag mekrana pocol, bisa puntul pungak pelit, patut dinane pilihin, apang sida manggih ayu, aryange ngonyang melah, katuju brahma nemonin, nyandang tuwut, yan nuju mekarya prabot.
Metanduran de ngawag, sapta warane pilihin, ditene soroh masoca, soma soroh maumbi, anggarane madon luih, buda sarwa sekar ayu, wrespati sarwa wija, sukra soroh pala becik, apang anut, saniscara turus melah.
Wrespati wage medangkungan, ento yukti dina becik, katuju mamula mulan, soroh mabatu to alih, werespati matal manis, mula gedang ditu luwung, wage menial nuju buda, mula pijer ento ambahin, dina luwung, nyandang tuwut sida karya.
Nandur padi apang tangar, wilang dina ane pasti, dite manis merakih melah, somane tolu umanis, anggara umanis uye, julungwangi buda nuju, wrespati wugu melah, sukra manis langkir luwih, watugunung, saniscara manis kocap.
ade buin patut tawang, turun damuh manut sasih, kasa nuju tanggal dasa, damuh lengis turun pasti, padi cicih tandur becik, karo damuh api turun, panglong ping lima kocap, sarwa bungkah tandur becik, panglong pitu, damuh lengis turun membah.
Katiga kapat kalima, janten turun damuh api, pala gantung pala bungkah, sarwa mabun tandur becik, kaneme damuh angina manemonin, panglong pitu, pala gantung bungkah melah.
kawulu jani tatasang, damuh banyune nedunin, padi tahun tandur melah, ka sanga damuh lengis, padi cicih tandur becik, kadasane damuh banyu, padi tahun tandur melah, jesta damuh lengis nganti, masih nimbuh, damuh angina pangelong molas.
Asadane apang tawang, tanggal molas damuh lengis, padi cicih tandur mokoh, panglong molas damuh angin, pala bungkah pula becik, pala gantung masih luwung, sarwa mabun ditu melah, ento pedasang elingin, eda linglung , salah pilih nemu jengah.
Catur labane ingetang, manut tanggal panglong pasti, yan pawilangan apisan, asing karya nemu bati, pindo masih melah gati, ping telu pocol ketemu, ping pate ya masih kasar, ping lima boga mamukti, ping nem lantud, pitu rahayu wekasan.
Ping kutuse kaon rusak, sia madurgama gati, ping dasa rahayu ngonyang, ping solas lalungan becik, ping roras ngawinang mati, ping telulas rahayu mulus, pat belas nemu sengsara, ping molase tresna asih, nyandang hitung, pawilangan dina melah.
Dadigkrana jani satwang, manut tanggal pangelong pasti, asanggama ento kelidang, dite ping pindo nemonin, somane ping pisan nampi, anggara dasa katuju, budane ping pitu nyadang, wrespati ping nem nganti, sukra pindo, pitu saniscara nimbal.
Kala dangastra kocap, dina tan patut ambahin, asing karya nemu ala, dite ping roras menampi, soma ping solas kelidin, anggara ping dasa nampung, budane ping sia nimpal, kutuse nuju werespati, sukra pitu, ping neme ka saniscara.
Kala keciran nuju tanggal, asing landep gawe becik, taji pengiris utama, pindo pat dite kaungsi, soma ping dasa nemonin, anggara dase katuju, ping pitu manuju buda, ping neme ke wrespati, sukra pindo, saniscara kutus nimbal.
Kala katemu ingetang, paruman wentenang becik, luas mapikat ya melah, tanggal pindo nemu seri, ping tiga uma kaungsi, ping pate kala katemu, ping neme manuju brahma, tanggal pitu rudra nampi, yama kutus, gurune tanggal ping sia.
Kala meretyu apang pedas, ento dina ala gati, asing karya pacing rusak, asanggama ento kelidin, medangkungan nepen dite, anggara wayang kacunduk, katimbal ban budan sinta, tolune ya ka wrespati, sukra pujut, saniscara medangsia.
Jani satwang kala ngadeg, nangun pamedalan kori, melah mekarya guwungan, budane kuningan paing, dungulan anggara wage, sukra kliwon watugunung, anggara wage dungulan, karulut redite wage, ento tuwut, apang sida manggih sadia. 
Kala nanggunge tuturang, patut alane tangarin, tuara nyandang ngewangun karya, ri kala buda umanis, somane katuju paing, saniscara wage nemu, redite pone menanggap, ento elingang pang sai, yan mamurug, sinah nemu ala dahat.
Kala gumarange kocap, dewasa patut impasin, kulantir pon nuju sukra, pujut pone buda nampi, sukra pone nuju tambir, dite pon prangbakat nunggu, watugunung pone buda, ento ingetang da lali, apang rungu, rahina tan wenang papas.
Da mapas kala ngruda, yan katemu ento impasin, da ngewangun karya mabuat, soma sungsang nuju manis, soma painge menail, redite pon wuku dukut, dewasa kaucap kasar, asing gawe nemu jele, da mamuwuk, sinah sengkala manyandang.
Kala jengking jani sambat, ngawe bubu sawu becik, sarwa jarring ditu melah, manusa yadnya impasin, anggara keliwon tambir, saniscara manis pujut, budane paing kuningan, sukra wage wuku uye, soma pon wugu, buda kliwon gumbreg ketah.
Kala jengkang suba lumrah, redite umanis ukir, ngadaang tajen ditu melah, kala muncrate elingin, ngawe tumbak miwah keris, soma paing merakih nemu, kala caplokan rambang nuju soma paing merakih, dina ayu, ngawe pancing ditu melah.
Kala atat maulatan, dina luih ngawe tali, sadia ngawe bakul kranjang, asing ulat sida gawe, kala atate pedasin, buda pon watugunung, kala jepitane kocap, nuju soma paing merakih, ditu mungguh, ngawe jebab ayu dahat.
Kala mangape kelidang, ketuju redite manis, meblanja ditu ingetang, ngawe koos boros dadi, kala kilang kilung buin, ngawe sok penarak ayu, sekancan soroh totonan, werespati wuku tambir, mula luwung, melah ngawe keben bodag.
Kala gegere pedasang, ngawe genta ento pilihin, ngawe kulkul miwah kendang, wariga pon wrespati, kala timpange ento buin, ngawe sungga ditu mungguh, sukra pon medangsia, kala jangkut ento tatasin, pepet kajeng nuju, acepang ye ngawe pencar.
Ene ada kala upa, pasha panirone ugi, ngawit ngubuh wewalungan, celeng jaran miwah sampi, bebek siap bangkung kucit, sekancane patut ubuh, ento kocap dina lumrah, liyu anake ngulati, sida lanus, asubuh mesekaya.
Kala sudukan da mapas, yen ngisidang anak sakit, buda manis redite pon, kangin kauh ambah becik, ritatkal soma paing, saniscara wage patuh, ngajanang miwah ngelodang, ditu elingang de lali, yan mamurug, sinah bencana menyadang.
Kala rawu da mepapas, manut tanggal pangelong ugi, kangine ping telu ping solas, ping pat roras kelod kangin, lima telulas kelod nampi, ping nem pat belas kelod kawuh, kaje kauh pindo dasa, pisan sia kaja kangin, keto mungguh, kutus molase utama.
Kala merenge elingang, metanduran pedasin, wrespati pone landep, redite pon julungwangi, anggara pone ke langkir, buda pone ka pujut, soma pone dungulan, wrespati pone tambir, soma pon wugu, redite pon prangbakat.
Kala gotongane kocap, mendem sawa ento kelidin, wilang dinane pang jelas, sukra keliwon dite paing, saniscara umanis, keto masih semut sedulur, sukra pon dite keliwon, saniscara wage nemonin, suba kasub, tan kawenang mendem sawa.
Kelebu rawu atiwa-tiwa, ukir redite umanis, anggara manis wariga, gumberege ya sukra paing, landepe redite wage, buda painge kerulut, dite manis warigadian, saniscara paing merakih, buda manis dukut, redite wagene wayang.
Wrespati wage medangkungan, anggara pone langkir, redite pon medangsia, uyene anggara manis, balane anggara paing, saniscara pon wugu, buda kliwon matal, anggara wage matal malih, watugunung, redite kliwon nanggap.
Dina ayu atiwa-tiwa, saptawarane pilihin, pancawara miwah tanggal, wrespati kliwon becik, tanggal ping solas nemonin, mungguh ento dina ayu, nglaksanan atiwa-tiwa, janten panggihe ulati, suba kasub, pantes anggon rerambangan.
Tan yogia atiwa-tiwa, tanggal pangelonge tilikin, tatasang apanga jelas, yang mamurug ala kapanggih, tanggal ping sia impasin, panglong pisan da mamuwuk, panglong ping neme da mapas, ping pat belas keto masi, eda bingung, pedasang apange tawang.
Ene ade buin cacakan, gagak anusung pati, tanggal ping siane kocap, yan mamurug ala panggih, ada buin dina kelidin, janten bencana kepangguh, madan larung pagelangan, werespatine pedasin, yan katuju, nemu tanggal pangelong ping nem.
Pati patane ingetang, asing karya ento impasin, eka sungsang nuju indra, duwi tambir nemu seri, tri kulawu uma nampi, catur wariga kala nuju, panca Pahang nemu yama, sad bala brahma nampi, rudra nuju, sapta kulantir menanggap.
Asta langkir nemu uma, nemu guru nawa uye, dasa sinta nuju rudra, rambang ingetang sesai, ulehang ento impasin, yan misadia pala ayu, pati patane da mapas, yening ampah wetu rugi, dadi lacur, ngawage uwug makada.
Karma sula dina kasar, yan kasidan de ngambahin, ri kala ngewangun umah, sapta warane pingetin, tanggal pangelonge elingin, dite ping roras kacunduk, soma ping solas menyadang, wrespati ping sia ugi, ala nemu, salah ulahe mejalan.
Kala jejepan pang plapan, dewasa ala ngerabin, sapta warane ingetang, tanggal pagelong masih penting, ping kutus ka weres pati, ento elingang da bingung, ri kala ngerabin umah, ulehang ja da ngambahin, lacur tepuk, kala jejepan ngubeda.
Geni rawana da mapas, impasin kala ngerabin, tanggal pagelong saptawara, anggara ping dasa tuwi, ene ade cacakan buin, rahina tan wenang tuwut, geni agung patra limutan, redite brahma jati, da mamakuh, ngerabin muah ngingsir umah.
Ada buin katuturan, geni agungdoyan basmi, anggara katuju brahma, anggara purwani tuwi, geni rawana pedasin, tanggal pangelonge anut, petekin apanga terang, kelidin ngerabin ugi, manggih ayu, yen teleb ngingetang dina.
Tanggal pindo geni rawana, tanggal ping pat ye ngantinin, tanggal kutuse manimbal, tanggal solase nyalukin, pangelong ping tiga nyambungin, panglong ping pate katemu, pangelong ping dasane nyadang, pangelong ping telulase nampi, apang rungu, da mapas geni rawana.
Geni rawana jejepan, ala dahat nemu pati, redite tanggal ping roras, soma tanggal solas pasti, anggara ping dasa tuwi, buda tanggal sia nunggu, wrespati ping kutus nyaga, sukra ping kutus ngantinin, nu maikut, tanggal ping nem saniscara.
Pameda samara tatwa, anggon gending sai-sai, mlajah mitetin kita, asanggama lawan istri, ulati rahina becik, wekasan manggihin ayu, twara ngambekang dursila, iedepang pawarah yukti, nyandang turut, asing kecaping aksara.
Dina ayu asanggama, rahina soma umanis, buda pon masih melah, sukra pone masih dadi, asanggamane impasin, anggara ping katuju, wage nuju dite anggara, buda kliwon wrespati paing, ada enu, kliwon nuju saniscara.
Miwah ala asanggama, purwanin dina muang sasih, pati pata dadig krana, purnama tilem luang pati, kala mertyu kelidang ugi, kala ngruda tuara adung, dina wetone kelidang, ulehangja mamitenin, dadi uwug, ngawage nyalanang kita.
Purna suka jani satwang, ngawit nangun karya becik, sukra manise purnama, sida ayu anggon ngawit, werdi guna buin ingetin, asing gawe manggih ayu, buda wage tanggal lima, sasih kasane nemonin, tuhu nulus, asing gawe sida karya.
Yen magunting masih plapan, rahina nyandang pilihin, wrespati tanggal pisan, kasa tanggal lima luih, ento rembang anggo gending, ketah dina pinih lung, pantes tuwut eda lempas, yan lempas mapuara kali, lakar hancur, tingkah laksanane tungkas.
Mahayu rare ingetang, sida karya ayu yukti, wetu nemu dirgayusa, sapta warane pilihin, tanggale pang manut indik, buda pon ping dase kasub, ento dina mautama, ngawitin mahayu rare, sida tulus, yan ngalompang ompong teka.
Ngelaksanayang dewa yadnya, dewasa patut pilihin, ngawage nguwugang manah, bisa pesu sakit hati, laksanane tanpa kerti, yan prade tan manut unduk, buda wage tanggal ping dase, ento dina dahat luwih, manggih ayu, ngelaksanayang dewa yadnya.
Sedana tiba kaloktah, nangun karya yukti luih, pitra yadnya dewa yadnya, nangun sanggah yadin panti, ibu merajan pitui, wrespati wage ping pitu, ketah mula ditu melah, makejang ajak ngedotin, nemu adung, asing lampah sida karya.
Dewa anglayang dewasa, dina ayu kasub yukti, pitra yadnya dewa yadanya, manut tanggal miwah sasih, kasane ping roras nampi, ping lima ping molas karo, ento dina melash pesan, nyandang jalanin pedasin, apang tepuk, bagia ri kala wekasan.
Merta yoga ngonyang melah, liyu anake mabudi, ngadakang manusa yadnya, soma paing wuku menail, soma tolu nuju manis, soma kliwon landep adung, soma wage medangsia, medangkungan soma manis, soma pon wugu, dukut krulut nuju soma.
Merta dewane utama, yan mekarya nto pilihin, kaping ajeng dewa yadnya, tanggal lima wrespati, sukra apisan nemonin, saniscara ping pat nyambung, redite ping nem manimbal, soma ping pitu ngentosin, anggara ping telu, buda pindone menyadang.
Merta dadi masih rambang, amuja hilang ento pilihin, soma nuju beteng reko, kajeng purnama nimpalin, merta akase buin, purnama anggara nemu, amerta sabuawana, dite purnama menyanding, brahma nuju, nemu aryang utama.
Merta gati apang tawang, dina becik kala ngawit, saptawarane ingetang, tanggal pangelong apang pasti, sukra pisan merta gati, werespati pindo nyambung, anggara ping pindo nanggap, ping telu ping lima tuwi, ento tuwut, kala ngawitin mekarya.
Ratu mangemban elingang, ngajah buron ditu becik, sapta wara panca wara, wrespati paing tambir, ento ketah dina luih, ngajah buron apang anut, yan lempas sinah mamengkal, laksana tan mapikolih, wetu bingung, pajalane kutang-kutang.
Pamacekan apang tatas, ngawit mekarya ke carik, saptawara tanggal pangelong, dite roras molas yayi, soma solas molas nemonin, anggara dasa molas nyambung, buda sia molas nimbal, werespati kutus molas nganti, sukra pitu, ping nem molas saniscara.
Seri murti patut wilang, upacara dewi seri, ka lumbung ngaturang canang, betenge nemonin seri, ento ingetang sesai, upakarane ring lumbung, apang inih nunas merta, ring ida batari seri, ento tinut, seri murti apang tawang.
Kajeng kliwon enyitan kocap, ngastawang pasikepan becik, kajeng kliwon uwudan kocap, ngastawang pangiwa becik, uncal balung apang uning, ngawit anggara dungulan, ngantos buda kliwon Pahang, dina kaon ento elingin, wilang malu, asing gawe nemu ala.
Rangda tiga madurgama, elingang ukune ugi, wariga kalawan Pahang, warigadian miwah menail, pujut prangbakat yukti, sasidan kelidang malu, janten sinah nemu ala, yan mamurug jele, rambang malu, rangda tiga madurgama.
Tanpa guru dina kasar, ngawitin melajah tan becik, wukune wilang pedasang, gumbreg kuningane pasti, medangkungan klawu malih, mungguh dina tanpa guru, tan nyandang ngawit melajah, yening ngulah ejoh alih, kaden aluh, yan kapapas nemu jengah.
Tutut masih caritayang, ngajah jaran kebo sampi, wrespati manis sinta, soma paing ukir, soma wage julung wangi, buda pone nemu pujut, anggara painge sungsang, anggara pon nemu langkir, ada enu, soma kliwone kuningan.
Sukra paing nuju Pahang, werespati kliwon merakih, saniscara pone matal, anggara kliwone tambir, sukra wage wayang nampi, anggara kliwon prangbakat nyambung, yening ngajah soroh buron, tutut masihe ulati, sinah tepuk, pangaptine sida teka.
Suba cara dina melah, ngawitin mlajah becik, saptawarane pedasang, tanggal pangelonge elingin, soma paing tigane jati, anggara pitu miwah kutus, buda pindo telu enem, lima enem werespati, sukra manut, ping pindo ping empate nyandang.
Sedana yoga utama, ngawit madolan ento alih, sapta wara tanggal pangelong, redite ping kutus jati, somane ping tiga tuwi, anggara nuju ping pitu, budane pindo menanggap, ping pate ka werespati, sukra ditu, ping nem saniscara lima.
Merta sula jani wilang, dina tan patut ambahin, yan prade matangun yadnya, dina kasar ento impasin, saptawarane wilangin, tanggal pangelong apang anut, werespati ping pitu kocap, sasidan sidan kelidin, ditu mungguh, ala yan ngawangun yadnya.
Patra limutan jani nimbal, masang guna wisesa sakti, somane nuju beteng, kajenge tilem nemonin, merta papageran luih, ngawe gering sakit ibuk, saniscara purnama, katuju yama nimpalin, suba kasub, dina ngawe gering kebakaran.
Kelebu rawune rambang, asing gawe jele tampi, soma nemu tilem beteng, purwanin dinane jani, somane katemu wage, anggara kliwon kacunduk, buda keliwon manyadang, sukra wagene ngentosin, apang tahu, saniscara kliwon nanggap.
Tali wangke de ngengsapang, dina tan becik marginin, yan ngawit ngewangun karya, tali wangkene impasin, soma pon sinta kaungsi, soma pon wariga nyambung, soma paing langkir nimbal, nyaluk soma wage tambir, saniscara kliwon krulut, soma umanis bala.
Wrespati pon wariga, buda landep nemu paing, sukra wagene kuningan, soma kliwon uye yukti, soma manis wayang tuwi, amonto ya suba ingkup, pawilangan suba pragat, keto ingetang sesai, nemu lacur, yan tan waspada ring dina.
Was panganten waspayang, dina tan patut marginin, tan kalugra mendem swa, yan mamurug wetu gering, rarene katiben mati, redite kliwon tolu, miwah saniscarannyane, redite wage nemonin, dungulan uku, saniscara kliwon was.
Tatwan inkele tatasang, wong tan yogia ngambil istri, sato twara nyuang ubuhan, mina ngawit ngubuh be, manuk twara nyuang paksi, taru tan mete tanduran, buku nyepeg tiing kelidang, ento ingetang de lali, nyandang gugu, janten nemu sida karya.
Panca mertane pedasang, mari suda raga becik, buda paing tanggal lima, dirge ayu ada buin, dina luih kasub jati, ngawit melajahin pitutur, jawat nyumunin memantra, miwah tattwa tuhu yukti, tur kasumbung, anggara pon nuju pandita.
Panca werdine elingang, mapandes wiadin mapetik, palanyane dirgayusa, saptawarane pilihin, pawilangan tanggal pasti, panca wara apang adung, soma paing tanggal lima, ditu mungguh dina luih, nyandang tuwut, wettu pahala utama.
Dewasa wisesa kocap, maningning lan mabersih, mabiseka ratu melah, dewasa wisesa jati, budane katuju paing, tanggal ping telulas katemu, ento dina melah pesan, liyun anake ngulati, sida nulus, dewasa ngeningang raga.
ade buin dirge yusa, manusa yadnya tanginin, buda pon tanggal ping dasa, dewasa melah tan sipi, ade buin merta murti, mahayu raga kasumbung, pedasang apange jelas, buda keliwon ping roras alih, suba kasub, merta murti ngonyang melah.
Dasa mertane ingetang, marisuda raga suci, sukra paing tanggal dasa, swarga menga ento pedasin, nangun pitra yadnya luih, soma wage dukut kasub, pindo soma paing warigadian, tlulas sukra wage kuningan, apang rungu, solas sukra paing matal.
Angara pon ukir solas, wrespati paing kulantir, sukra painge ka gumbreg, kutus umanis merakih, nem wrespati paing tambir, pisan wrespati pon uye nyaluk, soma umanis bala, kliwon klawu wrespati, masih mimbuh, wilangan tanggal ping dase.
Ayu nuluse utama, asing karya becik panggih, redite tanggal pang tiga, somane ping telu masih, anggara ping pitu jati, budane ping telulas nyaluk, wrespatine ping lima, sukra apisan nimpalin, tur kasebut, saniscara tanggal ping lima.
Dewa setata ne wilang, dewa yadnya laksanain, mula kasub dina mabuat, redite ping dasa pasti, somane ping sia luih, anggara ping nem katemu, budane ping kutus melah, ping pitu ka wrespati, ento ruruh, sukra sia saniscara dasa.
Merta danta jani satwang, mahayu sarira suci, ngelaksanayang tapa berate, madulur yoga semadi, redite ping neme luih, soma ping lima kasumbung, anggara tanggal ping pat, buda tanggal ping telu becik, wrespati pindo ayu, sukra pisan saniscara lima.
Seri gati jani nimbal, yan lakar ngunggahang padi, dinane wilang pang terang, urukung kajeng umanis, pilihin rahina suci, kajeng umanis maulu, mula dina mautama, yen pet ngupakara padi, nyandang anggo pedewasaan.
Dewa ngelayang pedasang, muruk kedarman ngawit, ngawe jukung masi melah, dite tanggal ping nem becik, somane ping telu luih, anggara ping telu mungguh, budane ping telu nanggap, werespati ping lima jati, sukra nemu, pisan saniscara lima.
Kala uuse mautama, yan mekarya kaun lampit, buda wage klawu melah, kala empas jani pedasin, nasarin umah becik, sukra wage uye kasub, asing dasar wewangunan, ento tuwut tuhu yukti, nemu ayu, pakaryane dadi antar.
Dina luwange ingetang, sapta wara manut sasih, kesane redite luwang, karo ka buda ngungsi, ketigane anggarane nampi, kapate soma katemu, kalimane sukra luwang, kaneme ya ka weraspati, yank a pitu, saniscara dina luang.
Kawulu sukrane luwang, kasanga ka wrespati, kadasane soma luang, jestane buda menampi, asada anggara kaungsi, keto tatwan nyane mungguh, tan kewenang nemuang wong, ala tan patut ambahin, dina suwung, dina luwange ya tunggal.
Titi buwuk jani sambat, dewasa nyandang elingin, sapta warane kawilang, kraman nyane manut sasih, sinta wariga ngaran jati, landep tolu sungsang pujut, tambir balane ring buda, sukra dungulan kuningan ukir, medangsia krulut, wrespati nyaluk nimbal.
langkir uye gumbreg prangbakat, masih nuju ke wrespati, kulantire nuju buda, anggara ka julung wangi, warigadian medangkungan ugi, masih anggara ka tuju, matal medangkungan Pahang, milu masih wuku menail, saniscara mungguh, titi buwuk ditu ngodag.
Watugunung miwah wayang, kelawu miwah merakih, reditene ya kaojog, titi buwuk ditu pasti, ingetang ento sesai, ampahe makrane lumpuh, titi buwuk, keto satwan nyane lumrah.
Pawilangan tahun kocap, elingang apang uning, tahun gajah padi rusak, tahun bikul padi sakit, tahun kambing padi gering, tahun macan sampi lumpuh, miwah kebo kesakitan, tahun asu siat dadi, naga tahunm saanan bikule pejah.
tahun buaya sarwa gaga, sarwa padi tumbuh becik, tahun jaran padi rusak, kurang ujan tahun kambing, wo- wohan arang tahun were, keto katatwane kasub, pedasang apange tawang, patut rambang anggon gending.
Lanang wadon padewasan, di panca warane alih, petekin apang terang, wadon kaucap umanis, painge kaucap banci, pone ya bancih mungguh, wagene pawakan wadon, kaliwon lanang sujati, apang rungu, lanang wadone ingetang.
Sadwara jani wilang, tunglehe kaucap banci, aryange ketah lanang, urukunge lanang masih, paniron kasengguh kedi, wase wadon ya mungguh, maulune ya lanang kocap, ento ingetang de lali, anggon suluh, mlibagang dewasa melah.
Lanang wadon saptawara, redite lanang pasti, somane kasengguh wadon, anggarane kaucap kedi, budane pawakan bancih, wrespati lanang kasub, sukrane wadon kalumbrah, saniscara wadon tuwi, keto mungguh, lanang wadon padewasaan.
Pawilangan lanang wadon, anggon tengger sai-sai, rikala matatanduran, wadon dadu lanang besik, dewasa ayu tan sipi, yan telu lanang macepuk, ento kocap ala dahat, dewasa patut impasin, wadon telu, dewasa ngonyang melah.
Kajeng rendetan utama, mapamulan ento ambahin, saptawara panca wara, ukune ya wilang malih, adungang ya apang pasti, respati pon landep nemu, anggara painge sungsang, redite umanis merakih, sukra klawu, buda painge kuningan.
Sukra painge ke Pahang, redite pon julung wangi, saniscara pon matal, anggara pone ke langkir, anggara kliwon ke tambir, anggara pone kelawu, sukra pone prangbakat, dite wage wayang nampi, wrespati dukut, watugunung saniscara.
Mitra satruning rahina, nganutin paweton ugi, yen redite buda mitra, miwah sukra wrespati, maka satru soma jati, ngara saniscara milu, yening wetone ring soma, anggara miwah wrespati, sniscara patuh, maka mitra dina soma.
Soma strune kaucap, redite buda tuwi, masih milu dina sukra, anggara mitrane jani, buda miwah wrespati, saniscara masih milu, maka satru dite soma, sukra milu manimpalin, keto mungguh, mitra satrune pedasang.
Buda soma maka mitra, anggara sukra asih, maka satru dite kocap, saniscara wrespati, wrespatine wilangin, dite soma mitran ipun, sukrane milu maruwang, ngara buda satru jati, saniscara milu, ento pedasang pang jelas.
Caritayang jani sukra, dite soma mitra jati, budane milu maruang, maka satru wrespati, anggara satru jati, saniscara masih milu, jani tatasang de bimbang, yening bimbang urung dadi, perlu rungu, mitra satruning rahina.
Saniscara jani kocap, maka mitra wrespati, ngara buda masih mitra, maka satrune redite, soma sukra satru jati, ento pedasang eda linglung, yan lepas maniwakang, tatanduran rusak rugi, pilih malu, dina mitrane buatang.
Merta masane ingetang, manut tanggal muang sasih, kaloktah dina utama, asing karya manggih becik, kasa ping dase nemonin, karo tanggal pitu mungguh, katiga ping sia kocap, kapate purnama nampi, dina ayu, asing gawe nemu melah.
Kalima tilem mananggap, keenam tanggal kutus yukti, kapitu tanggal ping tlulas, kawulu pindone luwih, kesanga ping nem nemonin, kadasa ping pate mungguh, jesta lima nemu bagia, asada ping pisan luih, eda bingung, merta masane pedasang.
Kala angine pedasang, mungguh dina kasub gati, ngajah buron ditu melah, soroh suku pat utami, nuju saniscara menail, redite bala kasumbung, anggara bala utama, kocap nto kala angina, apang tahu, kala ngajah suku empat.brha
Dewasa manut wewaran, sadwara elingin, tungleh dina mula kacang, aryang jatmane ambil, urukung nyuang buron luwih, paniron mengawe bubu, sahanan pangejukan ulam, was pangejukan kedis, yan maulu, mula sarwa wija melah.
Asta warane pilihang, seri nandur kelapa padi, indra ngawit maguru melah, guru mekena jarring, Yamane medagang becik, ludra ngawe semer kasub, brahma ngawe awig melah, kala ngawe tugu luih, uma luwung, ngawit mekarya pagehan.
Sangawara kocapan, dangu mekarya palinggih, jangur mekarya pagehan, gigis mapamulan becik, nohan melah ngawe margi, ogan asing prabot luwung, erangan ngawe penyuru melah, urungan ngebah kayu luwih, semer tulus, dadi mamula wo-wohan.
Bayu wurunge de mapas, dewasa ala tan sipi, nuju buda wuju sinta, sukra landep dite kulantir, anggara tolu menampi, werespati gumbreg katuju, saniscara wariga, somane kajulung wangi, apang tahu, buda wawuku sungsang.
Sukrane wuku dungulan, redite mawuku langkir, anggarane medangsia, respati pujut nemonin, somane paing menampi, buda tambir katuju, sukrannyane medangkungan, dite uye anggara menail, keto mungguh, banyu wurung dina kasar.
Wrespati prangbakat, saniscara bala tuwi, somane katuju wayang, buda klawu nemonin, sukrane dukute yukti, banyu wurung ditu mungguh, asing karya nemu ala, ingetang ento impasin, yan mamurug, sinah baya lakar nyadang.
Kajeng isiane ingetang, ngawe kubu bubu becik, ngawe kungkungan masi melah, ngawe pancing masi luih, sapta warane ingetin, wukune apanga adung, budane mawuku wayang, kuningan buda nemonin, dina luwung, ngawe pangejukan ulam.
Dina mamakuh elingang, buda tolu dina becik, soma warigadian melah, medangsia wrespati, sukra Pahang masih luih, dina wrespati krulut, yan memakuh ento ingetang, dewasa ayu sujati, buda dukut, masih dina kasub melah.
Sasih anglawean kocap, dahat alane tan sipi, tan wenang anagun graha, ceda mabuat panggihin, ngulihin karang kelidin, putus putra doyan buduh, jele muang kaogan, yen nemuang alahi rabi, wetu balu, asing karya tan kasida.
Ingetang apanga pedas, sasih anglawean yukti, matapakan pengalihan, purnama tilem elingin, tanggal pageloge pedasin, tilem hilang tanggal satu, purnamane pangelong pisan, ento kocap dina jele, suba kasub, dewasa meteras buta.
Yan melesin de ngawag, yan prade mnagubuh kucit, pilihin dinane melah, apanga sida digati, beteng nuju was pilihin, ketah dina lintang ayu, ingkel macam apang tawang, ngejuk kebo kuda sampi, nyandang rungu, wrespati pon wariga.
Ngulati pangupa jiwa, pajalane pangda pelih, saptawarane ingetang, dite kelod muang kangin, soma tan nyandang ambahin, anggarane kaje mupu, budane kaja buatang, yadin kangin masih dadi, yan mamuwuk, pajalane kutang-kutang.
Wrespati jani kocap, kelod kangin jati urip, sukrane kaja tujuang, saniscara kauh becik, keto tatawane pedasin, yan ngawag pocol katemu, pajalane tanpa puara, encen patutne kaungsi, eda mamuwuk, ngulati pangupa jiwa.
Yan demen muguh-ubuhan, kala nanggune pedasin, eda nyuwang wewalungan, yan pisuna gawe becik, redite pone kaungsi, soma paing katuju, buda manis menanggap, saniscara wage yukti, kala nanggu, nyuwang wewalungan ala.
Yening linuh sasih kasa, dewi pertiwi mayogi, gumi landuh padi mokoh, asing tandur sarwa nadi, karo hyang gangga mayogi, mupu melah gumi landuh, katiga wisnu mayoga, padi lanus mokoh werdi, mrana lebur, yan linuh nuju katiga.
Kapat hyang brahma mayoga, padi lanus mrana melaib, kalima jani kocapan, Ida Hyang Semara Mayogi, asing pula mokoh werdi, mrana hilang ngulah laku, kanem Hyang Uma Mayoga, masan sayah liyu sakit, wetu ibuk, wireh jagat kageringan.
Yan kapitu kalinuhan, Ida Hyang Guru mayogi, para prabu nemu lara, seungguh corah wiku luih, kawulu Indra mayogi, padi pula rusak kepyur, pamulane kamaranan, kesanga Durga mayogi, gumi kebus, panes bara mabuat.
Kadasa Hyang Kara kocap, katuju Ida mayogi, gumi landuh sarwa melah, Jesta Hyang Uma mayogi, gumi melah ayu werdi, asing tandur sarwa mupu, Asada Hyang Naga mayoga, gumi sakit uyak gering, keto mungguh, ingetang apanga tawang.
Sapta warane kalinuhan, nuju dite gumi gering, soma linuh padi rusak, anggarane kemalingan, yan buda dagange rugi, wrespati prabu lampus, sukra ida istri sungkan, saniscara uyak sakit, apang rungu, linuh nuju sapta wara.
Yan dite suryane gra, prabawan sang para istri, yan soma gumine boros, anggara loba mamukti, yan buda burone sakit, respati sang prabu mantuk, sukrane serang merana, saniscara ujan sai, apang tahu, ento ingetang pang tawang.
Yan dite bulan kepangan, gumine ketekan gering, yening soma kemalingan, anggara gumine sakit, yan buda ubuane mati, yan wrespati gumine uyut, sukra sang prabu sengsara, saniscara panes dadi, keto kasub, katuju bulan kepangan
Ampura yang banget pisan, titian belog mapi ririh, baan kenehe lintang sarat, mapawuruk antuk gending, madasar kenehe bakti, wetu manah ngurit kidung, kaangen dasar melajah, majeng ring semeton sami, mangda rungu, jro kebayan wastan titiang
demikian sekilas Geguritan Ala Ayuning Dewasa, semoga bermanfaat.

Minggu, 04 April 2021

SEJARAH KAWITAN DUKUH SAKTI DI BALI

 BINGUNG MENCARI KAWITAN

By Watukembar Deglung

Om Swastiastu,

Banyak orang bingung mencari Kawitan karena pada zaman Bali Kuna belum ada pemujaan Tuhan melalui Bhatara Hyang Kawitan. Stelah kalahnya Bali pemerintahan dipegang oleh Dalem Baturenggong dengan dibantu Danghyang Nirarta yg diberi gelar Pedanda sakti Wawu Rauh baru ada pemujaan Kawitan. Jadi orang2 Bali Mula yg sudah ada di Bali sebelum masuknya Dh Nirarta menjadi bingung untuk menelusuri jejak2 leluhur mereka yg sudah ada sebelum masuknya Dh Nirarrta. Pertanyaannya, dimanakah kawitan dan padharmanya para raja dan para ksatria Bali Kuna itu?

Sehingga banyak masyarakat Bali Mula masuk kedalam klompok Pasek, contoh: Kubayan, Dukuh, Karang Buncing, Tangkas, Bandesa, masuk ke soroh Pasek, padahal Kubayan itu adalah jabatan rohaniawan desa Bali Kuna sebelum masuknya Hindu ke Bali. Dukuh adalah turunan raja2 Bali Kuno yg diberi gelar kependetaan oleh Danghyang Nirartta yg diberi julukan Pedanda Sakti Wawurawuh. Banyak sekali kontroversi mengenai sejarah Bali ini yang perlu diluruskan. Catur Lawa (Dukuh, Pasek, Pande, Penyarikan) itu bukan soroh atau kelompok warga. Catur Lawa itu adalah 4 kelompok tugas yang membantu kelancaran jalannya upacara yang ada di Pr Penataran Besakih. Dukuh yang mempunyai tugas bagian simbol suci Tuhan atau yang “muput” upakara, Penyarikan mempunyai tugas bagian administrasi, Pande dan Pasek mempunyai tugas membuat sarana dan prasarana lainnya misalnya, membuat tempat pemiosan, menatah logam, dan kerangka lainnya.

Jadi dimanakah Kawitan dan Pedharmar masyarakat Bali Mula itu ??

Memuja Tuhan Melalui Pura Kawitan (Stana Leluhur Yang Disucikan), Media Terdekat Antara Manusia Dengan Tuhan/ Hyang Widhi

Pendiskreditan Kerajaan Badhahulu yang tertulis selama ini menjadi Beda Hulu (berselisih dengan pusat/Majapahit) dan Beda Muka (raja berkepala babi) oleh para penekun sastra dan para sejarawan, membawa dampak kebingungan bagi generasi muda Hindu yang ada di Bali, dalam meng-AJeg-kan agama dan budaya Hindu dari hampir kepunahan setelah jatuhnya kerajaan Majapahit oleh Sultan Demak yang beragama Islam di awal abad ke 16. Dengan menyatunya Hindu Majapahit dengan Hindu Bali yang dimediasi oleh Danghyang Nirartta kemudian diberi gelar Peranda Sakti Wawu Rauh adalah suatu keuntungan untuk memperkokoh kembali agama dan budaya Hindu yang pernah berjaya di bumi Nusantara ini pada awal tarikh masehi.

Dalam kitab Nagara Kretagama oleh Slamet Mulyana, pupuh nomor 14 dan 79, Negara Kertagama oleh Megandaru W. Kawuryan (2006:184), serta salinan lontar Piagem Dukuh Gamongan, milik Ida Pedanda Gede Jelantik Sugata, Griya Tegeh Budakeling, dialih aksara oleh I Wayan Gede Bargawa, halaman 12, secara jelas tertulis Badhahulu.

Tapi para alih aksara dan penterjemah lain, sengaja mengganti huruf ”a” awal diganti dengan huruf ”e”, sehingga menimbulkan beda arti dari para pembaca (Riana, 2009:100,377). Kalau boleh diuraikan kata per kata dalam kalimat. Kata Badhahulu berasal dari bahasa Jawa-Kuno, dari urat kata badha dan hulu. Badha artinya tempat, rumah, istana. Hulu artinya kepala, raja, pusat pemerintahan. Jadi Badhahulu adalah istana raja, pusat pemerintahan, namanya kerajaan Badhahulu dengan rajanya bergelar Sri Astasura Ratna Bumi Banten (Asta=delapan, Sura=dewa, Ratna=permata, Bumi Banten=Tanah Bali) artinya raja yang membawahi delapan wilayah kekuasaan pemeritahan di jagat Bali pada era itu, yaitu; Jimbaran, Badung, Tabanan, Buleleng, Bangli, Karangasem, Kelungkung, Mengwi (Narendra Dev Pandit Shastri, Sejarah Bali Dwipa, 1963).

Dalam Salinan lontar Piagem Dukuh Gamongan, menyebutkan secara tersirat, Badhahulu artinya, maka hulu hulu banda desa sajagat Bangsul arti bebas, sebagai kepala/pusat pemerintahan dari masing-masing kepala desa yang ada di bumi Bali pada zaman itu.
Dalam salinan lontar Piagem Dukuh Gamongan, Purana Bali Dwipa, Mandala Wisata Samuan Tiga, Blahbatuh, Gianyar, serta Usana Bali, secara tegas menyebutkan bahwa pusat kraton raja patih Sri Jaya Katong, Raja Masula-Masuli sampai Raja Sri Astasura Ratna Bumi Banten terletak di daerah Batahanar (istana baru) yang diduga kemudian menjadi nama Kabupaten Gianyar. Di Batahanar sekarang tempat ini berdiri sebuah pura dengan nama Pura Samuan Tiga di Desa Bedulu, Gianyar. Orang-orang dari Jawa menyebut Badhahulu kemungkinan beliau tidak tahu nama desa tempat kerajaan Astasura Ratna Bumi Banten, Raja akhir Bali Kuno pada saat itu.

Dalam prasasti-prasasti Bali Kuno tidak ditemukan Raja Astasura Ratna Bumi Banten dengan maha patih kerajaan bergelar Kebo Iwa berselisih paham (Bedahulu) dengan kerajaan Majapahit dengan maha patih kerajaan bergelar Gajah Mada. Secara akal sehat, seandainya memang kerajaan Badhahulu berselisih paham dengan kerajaan Majapahit, mungkinkah Kebo Iwa mau datang ke Jawa? Prasasti yang dikeluarkan oleh Raja Sri Astasura Ratna Bumi Banten, secara administratif Senapati (mahapatih) kerajaan Batahanar pada era itu adalah Senapati Kuturan Makakasir Mabasa Sinom (prasasti Langgahan Caka 1259/1337 Masehi). Skema silsilah Sri Karang Buncing, Sri Kbo Iwa misan mindon dengan Sri Astasura Ratna Bumi Banten berasal dari turunan Sri Maha Sidhimantradewa. Sri Kbo Iwa tapeng dada kerajaan Batahanar yang mewilayahi Blahbatuh, desa paling dekat dengan pusat pemerintahan, disamping di bantu oleh para senapati Bali lainnya.

Dalam pamancangah dari Bali, setelah wafatnya Mahapatih Kebo Iwa yang kena pangindra jala (perangkap) oleh Mahapatih Gajah Mada, akhirnya pada tahun 1343 para Arya Majapahit menyerang pulau Bali, yang pada saat itu dijaga oleh para patih kerajaan Bhadahulu antara lain, Ki Pasung Grigis di Tengkulak, Si Gudug Basur di Batur, Si Kala Gemet di Tangkas, Si Girimana di Ularan, Si Tunjung Tutur di Tenganan, Si Tunjung Biru di Tianyar, Ki Tambyak di Jimbaran, Ki Bwahan di Batur, Ki Kopang di Seraya, Ki Walung Singkal di Taro, Ki Agung Pemacekan sebagai Demung ….

Penyerangan terbagi menjadi tiga arah yang dibawah pimpinan Mahapatih Gajahmada menuju wilayah Bali Timur dibantu oleh para Patih dan para Arya lainnya mendarat di Tianyar. Arya Damar dan Arya Sentong, Arya Kutawaringin mendarat di Bali Utara. Dan Arya Kenceng, Arya Belog, Arya Pangalasan, Arya Kanuruhan, mendarat di pantai Bali Selatan dan menuju ke Kuta. Tidak diungkapkan dahsyatnya pertempuran pada ketiga wilayah tesebut.

Masa transisi pemerintahan dari kerajaan Bhadahulu ke kerajaan Majapahit, dari tahun 1343 sampai tahun 1352 masih terjadi pemberontakan atau dengan kata lain orang-orang Bali Kuno masih melakukan perlawanan. Selama sembilan tahun masa transisi pemerintahan terjadi 30 kali pembrontakan yang menyebar di Pulau Bali. Untuk menengahi atau mengisi kekosongan pemerintahan selama belum ditunjuk raja baru yaitu Sri Kresna Kepakisan, maka diangkatlah seseorang dan diberi anugrah jabatan Kyayi Agung Pasek Gelgel. Yang menjadi pertanyaan, siapakah Kyayi Agung Pasek Gelgel? Mungkinkah beliau berasal dari Jawa untuk menengahi perselisihan antara Bali dan Majapahit? Dalam Kamus Jawa-Kuno oleh Zoetmulder (1995:786), kata Pasek berarti, pemberian, anugrah, hadiah. Seandainya Kyayi Agung Pasek Gelgel itu berasal dari Jawa semestinya beliau disebut Arya. Karena beliau berperan penting menjadi pemimpin di dalam menengahi konflik transisi pemerintahan akhir Bali Kuno. Setelah datangnya Danghyang Nirartta, sebutan Arya dikenal menjadi Gusti dan berubah sebutan setelah datangnya penjajahan Belanda.

Dengan adanya konsep pemujaan Tuhan melalui Bhatara Hyang Kawitan sehingga banyak orang-orang Bali-Mula masuk dalam satu garis keturunan Warga Pasek, misalnya: kubahyan, tangkas, bendesa, karang buncing dan warga Bali Mula lainnya. Warga Bali Mula yang diperlukan wibawanya dalam menjaga stabilitas pemerintahan yang baru disebut arya misalnya, Sri Giri Ularan putra dari Sri Rigis menjadi mahapatih (senapati) di kerajaan Dalem Baturenggong menjadi Arya Ularan (Gusti Ularan), Keturunan Sri Karang Buncing menjadi Arya Karang Buncing, Gusti Karang Buncing. Sri Rigis menjadi Arya Rigis, Sri Pasung Giri menjadi Arya Pasung Giri, Si Tunjung Tutur menjadi Arya Tunjung Tutur, Si Tunjung Biru menjadi Arya Tunjung Biru.

Pertanyaan lainnya, apa interelasi spiritual antara Gotra Pasek (Kyayi Agung Pasek Gelgel) dengan Catur Lawa yaitu 4 (empat) kelompok tugas yang bertanggung jawab terhadap kelancaran upacara di Pura Penataran Besakih yaitu Dukuh, Pasek, Pande, Penyarikan, mungkinkah beliau-beliau ini keturunan Bali Kuno. Pada era itu sistem pemerintahan ditentukan oleh fungsi (bakat) dan pekerjaan seseorang bukan ditentukan oleh kelahirannya seperti dalam sistem soroh (klen, kasta). Dimana persiapan upacara dan upakara akan dilakukan ditempat di pura mana akan diadakan pujawali, ada bagian yang mengurus tentang surat menyurat, bagian perlengkapan upakara, bagian yang berwenang tentang simbol suci Tuhan atau pendeta yang memimpin upacara dan bagian lainnya. Pasek dalam hal ini bukanlah sebuah treh, soroh, gotra, wangsa, klen (kelompok warga). Pasek adalah sebuah istilah, jabatan atau bagian yang bertugas membantu mensukseskan jalannya upakara dan upacara yang ada di Pura Penataran Besakih. Pura Pande menata segala peralatannya yang terbuat dari benda logam dan rangka peralatan lain. Pura Penyarikan bertugas menata segala kebutuhan tata usaha administrasi agar segala sesuatu berjalan dengan teratur (Gobyah, I Ketut. Bali Post 30 April 2008).
Dalam satu kelompok seksi/tugas tentu anggotanya terdiri dari beberapa orang yang bisa saja berasal dari kelompok warga lain. Istilah Dukuh berasal dari turunan Dukuh Gamongan dari Desa Gamongan, Tiyingtali, Karangasem, yang melahirkan para Dukuh yang ada di jagat Bali. Kemudian ditegaskan kembali oleh Danghyang Nirarta adalah suatu anugrah gelar Dukuh (pendeta) yang diberikan untuk warga Bali-Mula dan Bali Kuno, walaupun dari keturunan wangsa apa pun mereka. Dukuh adalah sebuah jabatan yang bertugas sebagai pemimpin upacara keagamaan di Pura Besakih.

Jadi pendeta Dukuh yang memimpin upacara dan upakara di Bali pada era itu, sebelum datangnya para Brahmana Majapahit dari Jawa. Pada zaman Gelgel datang ke Bali dua pendeta Siwa dan Buddha dari Majapahit ialah Danghyang Nirartha dan Danghyang Astapaka memperkuat hubungan Majapahit dan Bali. Pada waktu itu didirikan pedharman Raja/Dalem Samprangan dan Dalem Gelgel berupa meru-meru terletak di belakang Pura Catur Lawa.

Tentunya pendirian pedharman-pedharman itu juga melalui nyadnya craddha. Dr. Martha A. Muuses mengidentifikasikan yadnya craddha dengan upacara mamukur di Bali yaitu upacara mengembalikan atma ke unsur asalnya yakni Paratma. Dengan demikian Pura Catur Lawa merupakan kumpulan orang-orang Bali Mula yang mendapat tugas sebagai cikal bakal untuk ngamong (bertanggung jawab) terhadap kelancaran upacara di Pura Penataran Besakih, simbol stana suci ida bhatara gunung Agung/Tolangkir. Pura Besakih merupakan lambang satu kesatuan antara Hindu Bali dan Hindu Majapahit.

Setelah kalahnya kerajaan Badhahulu oleh kerajaan Majapahit, terjadi dua terapan relegi yang dianut oleh masyarakat Bali saat kini, yaitu adanya sebagian warga atau desa yang mengikuti relegi sejarah Bali Kuno, dan ada sebagian warga atau desa yang mengikuti relegi sejarah Majapahit, bahkan masyarakat bisa menjalani kedua konsep tersebut, mengikuti aturan para pimpinan yang berkuasa pada saat itu. Berikut komparasi antara, yaitu adanya Sugiyan Jawa dan Sugiyan Bali. Dalam Usana Jawa menyebutkan, sisa tentara Majapahit yang masih hidup dan menetap di Bali, sudah mempunyai anak cucu, saling kawin mengawinkan berbaur, silih pinang meminang antara wanita Bali, namun ada tanda-tandanya, jika setiap hari raya: Kamis Wage Sungsang yang disebut Sugiyan Jawa, rakyat Majapahit yang mempunyai bagian menyelenggarakan yadnya. Jika setiap hari Jumat Kliwon Sungsang yang disebut Sugiyan Bali, rakyat Bali asli yang mempunyai bagian menyelenggarakan yadnya. Juga adanya tonggak piodalan yang satu mengikuti sasih (bulan) dan yang satu lagi mengikuti wuku (minggu). Acara pamelastian yang satu mengikuti sasih ka sanga (bulan ke 9) dan satu lagi mengikuti sasih ka dasa (bulan ke 10). Disamping hari penyepian di sawah, di segara, di tegalan, di pura, terdapat perbedaan sesuai dengan dresta desa, kala, patra setempat. Juga dalam acara resi yadnya padiksan dalam pengesahan seorang pendeta, yang satu mengikuti melalui napak wakul bhatara kawitan, dan satu lagi mengikuti napak kaki guru nabe.

Semenjak itu juga perlahan-lahan terjadi penataan pemerintahan yang baru, baik dalam bidang agama, sosial, politik, ekonomi, maupun kesusastraan, dan lainnya dalam menyatukan paham Bali Kuno dengan paham Majapahit. Yang dulunya seorang pendeta mewakili sekte/agama yang dianut, walaupun dari kelompok keturunan mana pun beliau, misalnya; dang acharya sebutan pendeta sekte Siwa, dang upadhyaya gelar pendeta untuk sekte Budha, Rsi Bhujangga gelar pendeta sekte Waisnawa, Pitamaha gelar pendeta sekte Brahma, Bhagawan gelar pendeta sekte Bhairawa, dan sebagainya. Sekarang masing-masing kelompok warga diberikan gelar pendeta dan identitas sosial lain dalam kehidupan bermasyarakat, misalnya: Dukuh gelar pendeta bagi warga Bali Kuno, Ida Pedanda gelar pendeta bagi warga Ida Bagus, Sri Mpu gelar pendeta bagi warga Pasek, Rsi Bhagawan gelar pendeta untuk warga para Gusti, Rsi Bujangga gelar pendeta bagi warga Sengguhu, Sira Mpu gelar pendeta bagi warga Pande, dan seterusnya, lengkap dengan aturan atiwa-tiwa/pitra yadnya dan atribut lainnya. Pertanyaannya adalah mengikuti paham manakah pendeta para gotra (kelompok warga) itu, apakah mengikuti paham Siwa, Boddha, Waisnawa, Bhairawa, Sora, Sakta, Sambu, Rsi atau yang lain?

Para Arya Majapahit yang telah berjasa didalam menaklukkan rakyat Bali, lalu dicandikan di suatu tempat untuk memuja roh leluhur yang telah suci yang ada di Jawa sebagai penghayatan atau media terdekat dengan leluhur disebut Pura Kawitan (stana suci para leluhur). Dalam Kamus Bali-Indonesia (Tim : 801) menyebutkan kata Kawitan artinya leluhur, asal mula (warga, wangsa, treh, gotra).
Dengan munculnya konsep penataan pemujaan melalui Bhatara Hyang Kawitan sehingga membawa dampak kebingungan bagi masyarakat Bali Mula untuk menelusuri jejak-jejak para leluhur mereka yang sudah ada sebelum datangnya sang konseptor Danghyang Nirartta dari Jawa. Para Raja dan Ksatria Bali kuno, dan jabatan pemerintah bawahan seperti; para senapati, para pendeta, samgat, caksu, kubayan, Si Tunjung Biru, Si Kalung Singkal, Ki Tambyak, Ki Tunjung Tutur, Ki Kopang, Ki Bwahan, Si Pangeran Tangkas, Ki Pasung Grigis, dan leluhur masyarakat Bali Aga dan Bali Mula yang lain, pada saat kini dimanakah Pura Kawitan beliau-beliau itu? Dan dimanakah Padharman beliau-beliau itu?

Dengan adanya reformasi pemerintahan oleh Raja Dalem Baturenggong dengan dibantu pendeta kerajaan Danghyang Nirartta mempunyai konsep yang sangat cemerlang sekali menyatukan warga agar tidak tercerai berai beralih ke agama/sekte/paham lain. Yaitu dengan konsep memuja Tuhan melalui Bhatara Hyang Kawitan. Sesuai dengan sloka Taittiriya Upanisad menyebutkan: “Seorang ibu adalah dewa, seorang bapak adalah dewa, seorang guru adalah dewa, dan para tamu pun adalah dewa”. Dengan demikian secara empiris, keturunanya akan memuja Tuhan ‘lewat’ roh suci bapak dan ibu, kakek nenek, leluhur dan seterusnya, yang pada akhirnya akan sampai juga pada Beliau/Tuhan.

Para leluhur hanya sebatas menyaksikan dan ‘mengantarkan’ doa, maksud, dan tujuan kepada Tuhan atau kepada dewa yang mesti disampaikan oleh para leluhur kita.
Para leluhur adalah asal muasal kita sebagai manusia. Semenjak masih janin dalam kandungan Ibu, kita sudah terhubung dengan-Nya (ibu) yaitu melalui tali pusar (ari-ari). Tali pusar media penghubung kehidupan dalam kandungan antara sang janin dengan sang ibu.

Dalam penerapan keagamaan sehari-hari ‘mungkin’ ari-ari (tali pusar) ini disimbolkan menjadi selempot (senteng), karena selalu melekat menutupi tali pusar umat Hindu di Bali dalam setiap menghadap-Nya Selain sebagai pengikat panca budhiindria dan panca karmenindria, simbol mengekang sepuluh lobang yang ada dalam tubuh pada saat seseorang berkehendak melakukan puja dan puji terhadap Tuhan/Hyang Widhi. Walaupun seseorang memakai celana panjang jika sudah memakai senteng/selempot akan diijinkan masuk ke pura. Senteng/selempot hanyalah sebuah simbol dan atau sebuah peraturan. Bukankah sebuah simbol mengandung makna tertentu dibalik simbol-simbol itu. Sama dengan seseorang harus memiliki KTP, Passport, dan identitas lain sebagai simbol pengganti dari seseorang jika ingin mengetahui identitas lebih lengkap tentang dirinya. Demikian juga dengan senteng (selempot) yang mengandung makna sebagai penghubung ke para leluhur warga, dan para leluhur akan mem-bahasa-kan doa, maksud, dan upacara umat kepada Tuhan/Hyang Widhi. Sesungguhnya kita tidak tahu bahasa apa yang dipakai oleh para dewa dalam berkomunikasi antara dewa dan dewa itu sendiri.

…. kira2 demikian sejarah munculnya konsep pemujaan KAWITAN di jagat Bali ini …
dikutip dari : sumber

Sumber :http://dukuhsakti.com/product/5/12/SEJARAH-KAWITAN-DUKUH/?o=terbaru